|
Αντρέι Ταρκόφσκι
Από τη Βικιπαίδεια,
Ο Αντρέι Ταρκόφσκι ή Ταρκόβσκι (Андре́й Арсе́ньевич Тарко́вский, 4 Απριλίου 1932 – 28 Δεκεμβρίου 1986) ήταν Ρώσος σκηνοθέτης και σεναριογράφος του κινηματογράφου. Θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους και επιδραστικότερους σκηνοθέτες την περίοδο της Σοβιετικής ένωσης καθώς και ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου.
Γεννήθηκε το 1932 στην πόλη Ζαβράγιε (Zavraje), γιος του σημαντικού ποιητή Αρσένιι Ταρκόφσκι (Arseniy Tarkovsky). Σπούδασε μουσική, ζωγραφική, γλυπτική και αραβικά, ενώ για ένα διάστημα εργάστηκε ως γεωλόγος στη Σιβηρία. Το 1956 παρακολουθεί μαθήματα — για περίπου τέσσερα χρόνια — στην κινηματογραφική σχολή VGIK (Ινστιτούτο κινηματογράφου της Σοβιετικής Ένωσης), υπό τις οδηγίες του Μιχαήλ Ρομ. Στις τελικές εξετάσεις παρουσιάζει την πτυχιακή του εργασία, που αποτελεί την πρώτη του ουσιαστικά κινηματογραφική δουλειά, υπό τον τίτλο Ο βιολιστής και ο οδοστρωτήρας, διάρκειας 46 λεπτών (1960).
Η διεθνής αναγνώριση του Ταρκόφσκι ήρθε με την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν (1962), η οποία κέρδισε τρεις «Χρυσούς Λέοντες» στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας, μεταξύ των οποίων το βραβείο σκηνοθεσίας και καλύτερης ταινίας. Επόμενη κινηματογραφική ταινία του Ταρκόφσκι αποτέλεσε η επική παραγωγή Αντρέι Ρουμπλιόφ (1969), η οποία αντιμετωπίστηκε με εχθρότητα από το σοβιετικό καθεστώς, παραμένοντας μάλιστα απαγορευμένη μέχρι το 1971. Η ταινία αυτή προβλήθηκε στο φεστιβάλ των Καννών, αποκομίζοντας τελικά το βραβείο FIPRESCI.
Ο Ταρκόφσκι σκηνοθέτησε τις περισσότερες ταινίες του στη Ρωσία. Το 1983 πραγματοποιεί για πρώτη φορά γυρίσματα εκτός της Ρωσίας, στην Τοσκάνη της Ιταλίας, για τις ανάγκες της ταινίας Νοσταλγία και στη συνέχεια εγκαθίσταται μόνιμα, αρχικά στην Ιταλία και αργότερα στη Γαλλία.
Η τελευταία του ταινία Η Θυσία, γυρίστηκε στη Σουηδία το 1986 κερδίζοντας τέσσερα βραβεία στις Κάννες. Πέθανε την ίδια χρονιά στην Γαλλία από καρκίνο.
Κινηματογραφικό έργο
Το έργο του Ταρκόφσκι χαρακτηρίζεται από έντονα προσωπικά και μεταφυσικά στοιχεία, με επιρροές από τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική. Αργοί ρυθμοί, εικόνες εξαιρετικής αισθητικής και σταθερά απόμακρα και μακράς διάρκειας πλάνα είναι μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά των ταινιών του. Σταδιακά ανέπτυξε μία προσωπική θεωρία γύρω από τον κινηματογράφο, που αποκαλείται συχνά και ως γλυπτική του χρόνου. Σύμφωνα με αυτή, ο Ταρκόφσκι πίστευε πως ένας από τους κύριους στόχους του κινηματογράφου ήταν η καταγραφή της αληθινής ανθρώπινης εμπειρίας του χρόνου.
Ο ίδιος δεν θεωρούσε τα έργα του συμβολικά, δηλώνοντας χαρακτηριστικά: ‘…είμαι εχθρός των συμβόλων. Είναι μια πολύ στενή έννοια από την άποψη ότι ένα σύμβολο υπάρχει με σκοπό την αποκρυπτογράφησή του. Από την άλλη πλευρά, μια καλλιτεχνική εικόνα δεν χρειάζεται αποκρυπτογράφηση, είναι ένα ισοδύναμο του κόσμου που μας περιβάλλει. Η βροχή στο Σολάρις δεν είναι σύμβολο, είναι απλά μια βροχή που στην συγκεκριμένη στιγμή έχει μια ιδιαίτερη σημασία για τον ήρωα. Δεν συμβολίζει τίποτε, απλά εκφράζει. Είναι μια καλλιτεχνική αλληλουχία εικόνων. Το σύμβολο κατ’ εμέ, είναι κάτι πολύ περίπλοκο». Συχνά οι ταινίες του Ταρκόφσκι κατατάσσονται στο είδος του ποιητικού κινηματογράφου. Ο ίδιος ο Ταρκόφσκι όμως δεν αποδεχόταν ούτε αυτό το χαρακτηρισμό, που απέδιδε κυρίως σε άλλους σκηνοθέτες όπως στον Φελίνι και στον Παζολίνι.
Φιλμογραφία
Θυσία (Offret, 1986)
Νοσταλγία (Nostalghia, 1983)
Tempo di viaggio (1983) — τηλεπαραγωγή
Στάλκερ (Stalker, 1979)
Ο Καθρέφτης (Zerkalo, 1975)
Σολάρις (Solyaris, 1972)
Αντρέι Ρουμπλιόφ (Andrei Rublyov, 1969)
Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν (Ivanovo detstvo, 1962)
Ο οδοστρωτήρας και το βιολί (Katok i skripka, 1960)
Βιβλιογραφία
Σμιλεύοντας τον χρόνο (εκδόσεις Νεφέλη 1987)
Μαρτυρολόγιο (τα προσωπικά του ημερολόγια απο τις εκδόσεις Ινδικτος 2006)
|
|
Αντρέι Ταρκόφσκι: αντι-ποίηση εικόνων
Tου Κ.Καρδερινη απο το mic.gr
Αυτός κι ο Αϊζενστάιν θεωρούνται οι στυλοβάτες του ρώσικου αλλά και του παγκόσμιου κινηματογράφου. Η δουλειά του έντονα προσωπική, συχνά προκλητική και γεμάτη αντιφάσεις, αλλά πάντα γοητευτική κι ενδιαφέρουσα. Κατά βάση τον απασχολεί η αναζήτηση της ψυχής από το άτομο, σε μια κοινωνία με μεγάλο έλλειμμα πνευματικότητας, και η μερική ανικανότητα του ανθρώπου ν’ αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της γοργά αναπτυσσόμενης τεχνολογίας. Βασανιστικά ερωτήματα που ακόμα και σήμερα — στην εποχή της άκρατης τεχνολατρείας — έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα.
Σκεπτικός και ρεαλιστής από μια μεταφυσική σκοπιά. «Είμαι εχθρός των συμβόλων. Είναι μια πολύ στενή έννοια από την άποψη ότι ένα σύμβολο υπάρχει με σκοπό την αποκρυπτογράφησή του. Από την άλλη πλευρά, μια καλλιτεχνική εικόνα δεν χρειάζεται αποκρυπτογράφηση, είναι ένα ισοδύναμο του κόσμου που μας περιβάλλει. Η βροχή στο Σολάρις δεν είναι σύμβολο, είναι απλά μια βροχή που στην συγκεκριμένη στιγμή έχει μια ιδιαίτερη σημασία για τον ήρωα. Δεν συμβολίζει τίποτε, απλά εκφράζει. Είναι μια καλλιτεχνική αλληλουχία εικόνων. Το σύμβολο κατ’ εμέ, είναι κάτι πολύ περίπλοκο».
Ο Ταρκόφσκι δεν θεωρούσε τα έργα του ποιητικό σινεμά και τσαντιζόταν πολύ όταν τα χαρακτήριζαν έτσι. Παρά τις φανερές επιρροές του από τη λογοτεχνία και την ζωγραφική, δεν πίστευε ότι ο κινηματογράφος είναι ένας συνδυασμός των άλλων τεχνών. Εκεί εντοπίζονται και η διαφορετική του αισθητική προσέγγιση ως προς τους Παζολίνι και Φελίνι. Ο Παζολίνι αντλεί τη φιλμική του γλώσσα από τη λογοτεχνία, το γράψιμο, το συντακτικό του, την σημειολογία κ.ο.κ. Ο Φελίνι πάλι, συνταιριάζει τις εικόνες σαν να ζωγραφίζει σε καμβά, κάτι που ο Ταρκόφσκι θεωρεί απαράδεκτο. Τι θα είχαμε αν στην θέση μια σκιτσαρισμένης φιγούρας βάζαμε έναν ηθοποιό; Κάπως έτσι υποκαθιστούσε τη ζωγραφική με μια ‘ζωντανή εικόνα’ ο Φεντερίκο.
Ο καλλιτεχνικός διευθυντής Mikhail Romadin θυμάται: Όταν άρχισε να δουλεύει το «Σολάρις» μαζί με τον καμεραμάν Yusov και μένα, είχαμε μόλις δει την «2001: η οδύσσεια του διαστήματος». Θελήσαμε πάραυτα να κάνουμε κάτι διαμετρικά αντίθετο με αυτήν. Κάθε σκηνή στην ταινία του Κιούμπρικ μας φαινόταν σαν μια εικονοποίηση ενός κόμικ επιστημονικής φαντασίας. Η γραφιστική τέχνη είχε απλά μεταφερθεί στην μεγάλη οθόνη. Και δεν την θεωρούσαμε καν σπουδαία από γραφιστικής άποψης.
— Για το «Σολάρις» πρότεινε μια ατμόσφαιρα ανάλογη με έργα του πρώιμου αναγεννησιακού ιταλού ζωγράφου Vittore Carpaccio. Πρόκειται για έναν πίνακα που δείχνει την επιβίβαση σε πλοία, στο λιμάνι της Βενετίας. Στο προσκήνιο βρίσκονται πολλοί άνθρωποι, αλλά ο καθένας φαίνεται νάναι αποκομμένος. Δεν κοιτάει κανείς κανέναν, ούτε και το τοπίο — κανείς δεν αλληλεπιδρά με τον περίγυρο. Μια παράξενη ‘μεταφυσική’ ατμόσφαιρα μη επικοινωνίας βασιλεύει.
— Προκειμένου να επιτευχθεί κάτι ανάλογο στην ταινία, χρησιμοποιήσαμε την τεχνική των ‘απόμακρων πλάνων’. Π.χ. στη σκηνή που ο κοσμοναύτης αποχαιρετά τη γη. Κάθεται σ’ ένα τραπέζι στον κήπο. Η βροχή πέφτει στο τραπέζι, στο φλιτζάνι του με το τσάι και στο πρόσωπό του. Αυτός (τον υποδύεται ο Donatas Banionis) πρέπει να μείνει απαθής σα να βρίσκεται σε άλλη διάσταση, σα φιγούρα εξώκοσμη και εξωπραγματική. Όμως άθελα του αναριγά στη βροχή κι ο Αντρέι φωνάζει «η σκηνή καταστράφηκε. Τι κρίμα». Έτσι πήρατε μια μικρή ιδέα για τον τρόπο που η ζωγραφική υποβάλλει την ταρκόφσκια γραφή. Η εικόνα του πίνακα μεταμορφώνεται εκ βάθρων πριν να γίνει φιλμική εικόνα.
Οι καταβολές του Ταρκόφσκι έθεσαν γερές βάσεις στην διαμόρφωσή του. Προέρχεται από λογοτεχνική οικογένεια με βαθιά κουλτούρα. Ο πατέρας του Αρσένι είναι ένας αρκετά σημαντικός ποιητής κι ο μικρός Αντρέι σπουδάζει αρχικά μουσική και μαθαίνει την αραβική γλώσσα στο Ινστιτούτο Ανατολικών Γλωσσών. Κατόπιν, το 1954, εγγράφεται στην διάσημη κινηματογραφική ακαδημία της Μόσχας (VGIK) και μαθητεύει κοντά στον Μιχαήλ Ρομ. Ξεχωρίζει από την πτυχιακή του ακόμη εργασία, το βραβευμένο 46-λεπτο «Katok i skrypka» (Ο οδοστρωτήρας και το βιολί, 1960), μια πρόγευση των όσων επακολούθησαν.
Η διεθνής αναγνώριση ήρθε με την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν» (Ivanovo detstvo, 1962), που κέρδισε τρία χρυσά λιοντάρια στη Βενετία, με σπουδαιότερα αυτά της σκηνοθεσίας και της καλύτερης ταινίας. Ο Σεργκέι Παρατζάνοφ δήλωσε «δεν θάχα κάνει τίποτε απολύτως αν δεν υπήρχαν τα παιδικά χρόνια του Ιβάν». Ακολούθησε η επική παραγωγή «Αντρέι Ρουμπλιόφ» (Andrei Rublyov, 1969), που εξόργισε το σοβιετικό καθεστώς και παρέμεινε απαγορευμένη ως το 1971. Προβλήθηκε το 1969 στις Κάνες, την τελευταία μέρα στις 4 τα ξημερώματα, με σκοπό να εξαιρεθεί από τα βραβεία, αλλά παρόλ’ αυτά κέρδισε το βραβείο Fipresci. Το σενάριο συνυπογράφουν οι δυο Αντρεί: Ταρκόφσκι και Μιχάλκοφ-Κοντσαλόφσκι.
Στο «Σολάρις» (Solyaris, 1972), ‘έγινε μπίλιες’ με τον συγγραφέα Στάνισλαβ Λεμ, διότι ο δεύτερος δεν εννοούσε να αποδεχθεί την παρέκκλιση του σεναρίου από το γράμμα του ομώνυμου διηγήματος επιστημονικής φαντασίας. Η συνέχεια δικαίωσε τον δημιουργό της αφού τιμήθηκε με το μεγάλο βραβείο της επιτροπής των Κανών. Σε μπελάδες με το σύστημα τον έβαλε ο «Καθρέφτης» (Zerkalo, 1975), ένας πυκνός ιστός υφασμένος με αυτοβιογραφικές μνήμες και όνειρα από την παιδική του ηλικία, σε συνδυασμό με μια πρωτοποριακή και ευρηματική αφηγηματική δομή. Στο «Στάλκερ» (Stalker, 1979) ξαναβρίσκει ευκαιρία να τσακωθεί με τον Λεμ, αλλά αναγκάζεται να ξαναγυρίσει όλη την ταινία με δραματικά μειωμένο προϋπολογισμό, μετά την ολοσχερή καταστροφή του αρχικού υλικού στα εργαστήρια εμφάνισης.
Η «Νοσταλγία» (Nostalghia, 1983) γυρίζεται στην Τοσκάνη με την ευλογίες της Μόσχας, αλλά μετά την ολοκλήρωσή της ο Ταρκόφσκι αυτομολεί και εγκαθίσταται αρχικά στην Ιταλία και κατόπιν στο Παρίσι. Οι Κάνες τον τιμούν και πάλι. Γυρίζει την τελευταία του ταινία στη Σουηδία, χρησιμοποιώντας πολλούς από τους μόνιμους συνεργάτες του Μπέργκμαν. Στην τελική σεκάνς, ένα σπίτι τυλίγεται στις φλόγες και το ασθενοφόρο μπαίνει πολύ αργά στο πλάνο. Έξαλλος για την καθυστέρηση, διατάζει την πρόχειρη επανακατασκευή του σπιτιού ώστε να γυρίσει την σκηνή όπως την έχει οραματιστεί. Η «Θυσία» (Offret, 1986) ολοκληρώνεται ενώ ο δημιουργός της αργοπεθαίνει από καρκίνο. Προλαβαίνει όμως να ‘χαρεί’ τα τέσσερα μεγάλα βραβεία που αποσπά στις Κάνες.
Ας ρίξουμε και μια ξεχωριστή ματιά στις τρεις πρώτες ταινίες του μετα-ποιητή σκηνοθέτη, επ’ ευκαιρία της προβολής τους στο σινεμά Μακεδονικόν.
«Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν» (Ivanovo detstvo, 1962, 84’/95′). Μαυρόασπρο πολεμικό δράμα. Σενάριο των Vladimir Bogomolov, Andrei Konchalovsky, Mikhail Papava και Andrei Tarkovsky. Μουσική του Vyacheslav Ovchinnikov με διευθυντή ορχήστρας τον Emil Chatschaturjan. Φωτογραφία Vadim Yusov. Μοντάζ Lyudmila Feiginova. Σχεδιασμός παραγωγής Yevgeni Chernyayev. Παίζουν: Nikolai Burlyayev, Stepan Krylov, Nikolai Grinko, Dmitri Milyutenko, Valentina Malyavina, Irma Raush και Andrei Konchalovsky.
Ο ιστός της αράχνης ανοίγει το βλέμμα του. Ένα αυστηρό και συνταρακτικό πορτραίτο του 12-ετούς Ιβάν και της χαμένης του αθωότητας. Σκηνές άπλετου φωτός αντιπαρέρχονται αυτές στο σκοτάδι, κοντράροντας το ιδανικό μιας φυσιολογικής ζωής με την απελπισία του πολέμου. Η συνύπαρξη της φύσης και των συνόρων, της ανθρωπιάς και της σκληρότητας, της νεότητας και του μηδενιστικού τίποτε — το αδρό και αφύσικο τοπίο του πολέμου. Τα όνειρα είναι παντοτινά χαμένα. Ο λυρισμός ξεχειλίζει όπως το κάρο με τα μήλα, που σκορπίζονται στο δρόμο, όπως τα άγρια άλογα που τα βοσκάνε, όπως η άμμος της θαλάσσης σε μια παραλία.
«Αντρέι Ρουμπλιόφ» (Andrei Rublev / Andrei Rublyov, 1969, 205’/186’/165’/145′). Εν μέρει έγχρωμο και εν μέρει ασπρόμαυρο, επικολυρικό δράμα σε επτά πράξεις. Σενάριο των Andrei Konchalovsky και Andrei Tarkovsky. Μουσική και διεύθυνση ορχήστρας από τον Vyacheslav Ovchinnikov. Φωτογραφία Vadim Yusov. Μοντάζ Lyudmila Feiginova, O. Shevkunenko, Tatyana Yegorycheva. Σχεδιασμός παραγωγής Yevgeni Chernyayev, Ippolit Novoderyozhkin, Sergei Voronkov. Παραγωγός η Tamara Ogorodnikova. Παίζουν: Anatoli Solonitsyn, Ivan Lapikov, Nikolai Grinko, Nikolai Sergeyev, Irma Raush, Nikolai Burlyayev, Yuri Nazarov, Yuri Nikulin, Rolan Bykov, Nikolai Grabbe, Mikhail Kononov, Stepan Krylov, Irina Miroshnichenko, Bolot Bejshenaliyev.
Δεν πρόκειται για μια βιογραφία του φερώνυμου αγιογράφου αλλά για μια περιδιάβαση των άγριων ιστορικών χρόνων του ρωσικού μεσαίωνα. Ο σκοταδισμός, οι επιδρομές των Τατάρων, οι ηδονιστές χωρικοί, η αναζήτηση μιας αμφίβολης μοναστικής νηφαλιότητας σε εποχές παρωχημένες, η χαρά την δημιουργίας και το θαύμα που υπάρχει μέσα στο κάθε άνθρωπο — είναι μερικά από τα πολλά περιστατικά αυτού του ψηφιδωτού μωσαϊκού. Το τραγελαφικό και το αστείο, το κωμικό και το τραγικό, συνυπάρχουν και παίζουν με τις διαθέσεις. Ένα ενδιαφέρον σινεφιλικό παιχνίδι είναι η αναζήτηση ομοιοτήτων με την ταινία «Παρακαλώ, γυναίκες μην κλαίτε» (1992) του Σταύρου Τσιώλη. Π.χ. ο Nikolai Sergeyev είναι ο Θεοφάνης ο έλλην, δάσκαλος αγιογραφίας του Ρουμπλιόφ. Ο πειρασμός που ενεδρεύει; Κάποιες σατανικές λεπτομέρειες, συμπτώσεις ή ομοιότητες;
«Σολάρις» (Solyaris / Solaris, 1972, 165′). Έγχρωμο / ασπρόμαυρο, μελλοντολογικό θρίλερ. Σενάριο των Fridrikh Gorenshtein, Stanislaw Lem και Andrei Tarkovsky. Μουσική των Eduard Artemyev, Vyacheslav Ovchinnikov και Johann Sebastian Bach (χορωδιακό πρελούδιο σε φα μίζονα). Φωτογραφία Vadim Yusov. Μοντάζ Lyudmila Feiginova. Σχεδιασμός παραγωγής Mikhail Romadin. Παραγωγός ο Viacheslav Tarasov. Παίζουν: Natalya Bondarchuk, Donatas Banionis, Juri Jarvet, Vladislav Dvorzhetsky, Nikolai Grinko, Anatoli Solonitsyn, Sos Sarkisyan, Olga Barnet.Οπτικά υπνωτιστικό, βαθιά συνταρακτικό, ελλειπτικό, αλλά πάντα προσπελάσιμο. Αγάπη, ενσυνείδητη συναισθησία και ανάνηψη. Η άνιση πάλη και η συχνά καταστροφική αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Μπορεί άραγε το ον να συμφιλιωθεί με το αδικαίωτο παρελθόν ή είναι ανεπανόρθωτα δέσμιο της ενοχής και λησμονεί τους σκοπούς της πνευματικής του αναζήτησης;»Μια ταινία δεν μπορεί ν’ ακολουθεί σχολαστικά το βιβλίο. Αν τόκανα αυτό θα πρόδιδα το πνεύμα του συγγραφέα αλλά και του βιβλίου… Για να μείνω πιστός έπρεπε οπωσδήποτε να παρεκκλίνω.Η γη δεν χρησιμεύει μόνο ως αντίθεση, είναι το ποθητό, το ζητούμενο…Βουτώντας στην μυστηριώδη φανταστική ατμόσφαιρα του Σολάρις, νοιώθει μια ακατανίκητη λαχτάρα για το γήινο, το συνηθισμένο. Μ’ άλλα λόγια νοιώθει επάνω του την ευεργετική επίδραση της νοσταλγίας», σχολιάζει ο σκηνοθέτης.
Οπισθοδρομική φιλμογραφία Offret (Θυσία, 1986)
Nostalghia (Νοσταλγία, 1983)
Tempo di viaggio (1983) τηλεπαραγωγή
Stalker (Στάλκερ, 1979)
Zerkalo (Καθρέφτης, 1975)
Solyaris (Σολάρις, 1972)
Andrei Rublyov (Andrei Rublev / Αντρέι Ρουμπλιόφ, 1969)
Ivanovo detstvo (Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν, 1962)
Katok i skripka (Ο οδοστρωτήρας και το βιολί, 1960)
Segodnya uvolneniya ne budet (There will be no leave today, 1959) μικρού μήκους
Kontsentrat (Extract, 1958) μικρού μήκους
Ubijtsi (The killers, 1958) μικρού μήκους
Ταρκόφσκιοι Ου-Τόποι Όλος ο Tarkovsky σε μια σελίδα Νοσταλγία: ένας επι-ταρκόφσκιος τόπος Το Σολάρις στο JigsawLounge Ο Ιβάν στο JigsawLounge Ο Ρουμπλιόφ στο JigsawLounge Ο Ιβάν στο GeoCities Ο κατά Pavelin Ταρκόφσκι Παρακαλώ, γυναίκες μην κλαίτε στη σελίδα του ΕΚΚ O βιολιστής κι ο οδοστρωτήρας
|
